MEB VE KITA SAHANLIĞI GİBİ DENİZ HUKUKU KAVRAMLARINA GENEL BAKIŞ
Bu yazımızda, son birkaç yıldır Doğu Akdeniz’in adeta kaynar kazana dönüşünden itibaren radyo, televizyon ve internet gibi iletişim araçlarında sıklıkla duyduğumuz MEB hakkında Deniz Hukuku kavramlarına değineceğiz.
Öncelikle Deniz Hukuku kavramlarının gelişim sürecine bakalım. Deniz hukuku kuralları yüzyıllar boyunca örf ve adet hukuku biçiminde gelişmiştir. Ancak, ülkelerin sanayileşmesinden sonra artan arz talep dengesinin önemli unsurlarından olan; denizcilik, denizi kullanma ve deniz alanları, üzerine düzgün derlenmiş yazılı kurallar ihtiyacı doğurmuştur. Önemli adımlar şu şekildedir.
- Bu yöndeki çalışmaların ilk örnekleri, 1873 yılında kurulmuş olan, Uluslararası Hukuk Derneği (International Law Associaton) ve Uluslararası Hukuk Enstitüsü (Institut de Droit International) tarafından gerçekleştirilmiştir.
- BM Çatısı altında ilk resmi girişim 1930 yılında yapılmış ama başarı sağlanamamıştır.
- 1958 tarihinde yapılan Cenevre konferansında Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesi, Kıta Sahanlığı Sözleşmesi, Açık Deniz Sözleşmesi, Balıkçılık ve Açık Denizlerin Canlı Kaynaklarının Korunması Hakkında Sözleşmeleri Kabul edilmiştir. Bu sözleşeler tarihte ilk defa denizlerle ilgili hukuku düzenleyen sözleşmelerdir.
- 1973-1983 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi kabul edilmiştir. Bu sözleşmeye “Denizler Anayasası” da denilmektedir. İşte MEB kavramı bu son sözleşme ile hayatımıza girmiştir. Sözleşmeye taraf olan ülke sayısı 166, antlaşmaya taraf olan ülke sayısı ise 146’dır. Ancak, aralarında ABD, Kolombiya, İsrail, Peru, Venezüella ve Türkiye gibi ülkelerin yer aldığı yaklaşık 30 ülke henüz Sözleşmeye taraf değildir.
Bu çalışmalar sonrasında ortaya çıkan kavramlar ve tanımları;
İÇ SULAR
Karasularının ölçülmeye başlandığın hattın kara kısmında kalan sulara iç sular denir. Koylar, körfezler, limanlar, kapalı denizler ve iç denizler ile düz esas hatların gerisinde kalan sular iç suları teşkil eder. Kıyı devletinin bu alanda tam yetkisi vardır.
Esas hat dediğimiz karasularının başlangıcı olarak kabul edilen hattır.
KARASULARI
Karasuları, egemen bir devletin kara topraklarına bitişik, genişliğini uluslararası hukuka göre kendisinin belirlediği, hâkimiyeti kıyı devletine ait olan deniz alanını belirler. Karasular maksimum 12 deniz milidir. Alan İç suların bitişiyle başlar(Esas Hat)
- İç sulardan farklı olarak. Yabancı gemilerin karasularında zararsız geçiş hakkı vardır. Tam hâkimiyet bu konuda hukuksal olarak sınırlandırılmıştır.
BİTİŞİK BÖLGE
Karasularının dışında kalan bir bölgedir. Karasuları içinde oluşabilecek kaçakçılık, yasadışı işler, göçmenlik, sağlık gibi konularda kıyı devletin karasularının dışındaki bu alanda denetleme yetkisi vardır. Bitişik bölge sınırı, karasularıyla birlikte maksimum 24 deniz milidir.
KITA SAHANLIĞI
En basit anlatımla, kıta sahanlığı kıyı devletinin deniz altındaki doğal uzantısıdır. Kıta sahanlığı su altı alanlarının deniz yatağı ve toprak altını kapsar. Bunlar;
1) Madenler ile öteki cansız kaynaklar,
2) Deniz yatağı ve toprak altı ile sürekli fiziksel dokunma durumunda bulunan canlılar.
Kıyı devletinin üzerinde hak sahibi olduğu kaynaklar ya süngerler, midyeler, mercanlar gibi tam olarak tabana yerleşik bir biçimde bulunan sabit deniz ürünlerinden ya yengeçler, ıstakozlar, salyangozlar gibi tabana sürekli fiziksel dokunma içinde hareket eden sürüngenlerden ya da deniztarakları, denizkestaneleri gibi deniz yatağının toprak altına yerleşen canlılardan oluşmaktadır. Bu canlı kaynaklara ayrıca deniz yosunları ve öteki deniz bitkileri gibi deniz tabanına yerleşik bulunan bitkileri de eklemek gerekmektedir. Madenler ve öteki cansız kaynaklara gelince, bunlar gerek deniz yatağı üzerinde çökelti tabakası içinde bulunan maden yumrularını gerekse toprak altında bulunan her türlü madeni ve hidrokarbürleri içermektedir.
- Burada söyle bir durum vardır, eğer kıyı devletinin coğrafi olarak kıta uzantısı 200 milden az olsa bile hukuki olarak 200 mil olarak kabul ediliyor.
- Eğer doğal uzantı 200 mili geçiyorsa 1982 deniz hukuki sözleşmesinin 76. Maddede belirtilen özel kuralların uygulanması önerilmektedir. Her hâlükârda 350 mili aşamayacaktır.
- Kıta sahanlığı su altı alanlarının deniz yatağı ve toprak altını kapsar.
MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE (MEB)
Karasularından itibaren 200 deniz milini kapsayan alandır. Kıyı devletine su kütlesi ile deniz yatağı ve onun toprak altında kaynaklara hak sahipliği verir. Bu bölge içinde kıyı devleti; su yüzeyi toprak altı ve üstü canlı ve cansız doğal kaynakların araştırılması, muhafazası, işletilmesi, korunması ve idaresine hakkına sahiptir.
Özet olarak
- Sınırı karasularının bitişinden itibaren 200 mildir
- Kıyı devletine; Su tabakası, deniz yatağı, deniz yatağının toprak altındaki canlı cansız tüm kaynaklara hak sahipliği verir.
- Alanda kıyı devletinin mutlak hâkimiyeti yoktur. Haklar doğal kaynaklarla sınırlandırılmıştır. Diğer devletler diğer konularda bölgeyi serbestçe kullanabilir.
- KITA SAHANLIĞI özel durumlarda 350 mile kadar ulaşabiliyorken. MEB maksimum 200 deniz milidir.
- KITA SAHANLIĞI deniz yatağı ve toprak altını kapsar. MEB bunlara ilave olarak su kütlesinde bulunan kaynakları da kapsar.
- KITA SAHANLIĞI VE MEB de diğer devletler bu alandaki deniz ulaşımına, bu alan üzerindeki hava ulaşımına, telekomünikasyon kabloları veya enerji nakil boruları döşemeye, bilimsel araştırmalar yapmaya ve devletler hukuku açısından kabul edilen diğer faaliyetlere ilişkin hakları kullanmaya devam edebilirler.
- Münhasır ekonomik bölge de balıkçılık, bilimsel araştırma yapma ve suni ada yetkisi kıyı devletine aittir.
- Münhasır ekonomik bölgenin kıyı devleti tarafından ilan edilmesi gerekmektedir. Kıta sahanlığı için ilana gerek yoktur.
AÇIK DENIZ
Açık Deniz, hiçbir devletin ülkesine, egemenliğine ait olmayan iç sular, kara suları, takımada devletlerinin takımada suları ve münhasır ekonomik bölge dışında kalan uluslararası deniz alanını kapsamaktadır
HAZIRLAYAN
EMRE BABAOĞLU
UZAKYOL VARDİYA ZABİTİ
(26)
